Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας διαφέρει από τα στοιχεία ναρκισσισμού που συναντούμε στην προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Στοιχεία ναρκισσισμού μπορεί να έχουμε όλοι οι άνθρωποι ανά περιόδους της ζωής μας, ανάλογα με τις συνθήκες ή τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Πρόκειται τότε για μια ήπια και ελεγχόμενη κατάσταση που χαρακτηρίζει μια υγιή προσωπικότητα.
Όλοι μας έχουμε ανάγκη για αγάπη, για προσοχή, για επιβεβαίωση. Αν τα παραπάνω δεν μας διέπουν σε υπερβολικό βαθμό και δε μας οδηγούν σε δυσλειτουργικές σχέσεις με τους άλλους ή/και με τον εαυτό μας, είναι εντελώς θεμιτά. Με άλλα λόγια δεν υποφέρει από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, ένας άνθρωπος που διαθέτει υψηλή αυτοπεποίθηση, είναι περήφανος για τα επιτεύγματα του και διεκδικεί να ζήσει μια ζωή όπως την ονειρεύεται.
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας αποτελεί μια πολυδιάστατη ψυχοπαθολογική κατάσταση. Τα αίτια εμφάνισης της ποικίλλουν και την αποδίδουμε σε έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών (κοινωνικών και ψυχολογικών) παραγόντων. Ανήκει στις διαταραχές προσωπικότητας που αφορούν στο συναίσθημα και τις διαπροσωπικές σχέσεις κι απαντάται στο γενικό πληθυσμό σε ποσοστό 1-2%. Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή χαρακτηρίζονται από μεγάλη αστάθεια στα συναισθήματα τους, είναι άτομα συνήθως χειριστικά, άτομα παρορμητικά και δραματικά στον τρόπο που συμπεριφέρονται.
Νάρκισσος
Η ναρκισσιστική διαταραχή πήρε το όνομα της από τη μυθολογία, από τον Νάρκισσο, έναν όμορφο νεαρό από την Βοιωτία, ο οποίος ήταν ερωτευμένος μόνο με τον εαυτό του. Δεν μπορούσε να ανταποκριθεί σε κανέναν άλλο έρωτα και περνούσε τον χρόνο του απασχολημένος με το να αυτοθαυμάζεται. Κοιτούσε το είδωλο του στα νερά του ποταμού και πέθανε προσκολλημένος στην αντανάκλαση του εγώ του. Έτσι κι ο άνθρωπος που υποφέρει από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, σαν τον Νάρκισσο της μυθολογίας, είναι βυθισμένος στο μεγαλείο του. Περνάει η ζωή του μπροστά από τα μάτια του, αλλά δεν σηκώνει το βλέμμα να τη δει, δεν μπορεί να συνδεθεί ουσιαστικά με τον Άλλον. Συνεπώς, παραμένει στο σκοτάδι της μοναξιάς του.
Ορισμός Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας
Για να ορίσουμε τη Ναρκισσιστική Διαταραχή – σύμφωνα με το DSM -II το άτομο πρέπει να έχει 5 από τα παρακάτω χαρακτηριστικά
- Είναι αλαζονικό και υπεροπτικό στην στάση του και στη συμπεριφορά του. Θεωρεί τους γύρω του άχρηστους, ανίκανους και ανεπαρκείς κι έτσι τους περιφρονεί και επιβεβαιώνει τη μοναδικότητα του.
- Προβάλλει τον εαυτό του ως πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο, πχ. μπορεί να θέλει να αναγνωρίζεται ως κάτι ανώτερο χωρίς όμως να έχει τα αντίστοιχα προσόντα. Επίσης, μπορεί να μιλάει για όσα έχει καταφέρει λες και δεν τα έχει καταφέρει κανένας άλλος στον κόσμο.
- Επειδή πιστεύει ότι είναι κάτι το ιδιαίτερο θεωρεί ότι μπορεί να επικοινωνεί μόνο με ιδιαίτερα και σπουδαία άτομα. Δεν μπορεί να γίνει κατανοητό το μεγαλείο του από τον καθένα, παρά μόνο από λίγους και εκλεκτούς.
- Απαιτεί συνεχή και υπερβολικό θαυμασμό από τους άλλους.
- Απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, προνόμια και όλα να γίνονται όπως τα επιθυμεί.
- Διακατέχεται από φαντασιώσεις λάμψης, εξουσίας, κύρους, εξυπνάδας και μοναδικότητας σε όλους τους τομείς.
- Δεν μπορεί να συναισθανθεί τους άλλους, δεν τον ενδιαφέρουν οι σκέψεις και τα συναισθήματα τους και δεν μπαίνει ποτέ στον κόπο να ασχοληθεί με τις ανάγκες τους.
- Εκμεταλλεύεται τους ανθρώπους προκειμένου να πετύχει τις επιδιώξεις του. Δεν μπαίνει ποτέ στη θέση του άλλου, αφού η μοναδική του στόχευση είναι η επιτυχία ακόμα και πατώντας επί πτωμάτων.
- Θεωρεί ότι όλοι τον ζηλεύουν, αλλά συχνά ζηλεύει τους άλλους χωρίς να το παραδέχεται. Φθονεί όποιον δεν αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα του.
Εμφανής και συγκαλυμμένος ναρκισσισμός
Τα παραπάνω συμπτώματα συναντώνται στον εμφανή ναρκισσισμό, όμως υπάρχει κι ο λεγόμενος συγκαλυμμένος ναρκισσισμός. Ο κρυφός ναρκισσισμός περιλαμβάνει μεγάλη ανασφάλεια, αίσθημα κατωτερότητας, άγχος, ντροπή, τάση απομόνωσης και μεγάλη ευαισθησία στην αρνητική κριτική. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας – ο ρόλος των γονιών
Η ναρκισσιστική διαταραχή κάνει την εμφάνιση της στο τέλος της εφηβείας – αρχή ενήλικης ζωής. Κατά τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, το παιδί αναγκάστηκε να απαρνηθεί τη σκοτεινή πλευρά του και να επιτρέπει μόνο την καλή εκδοχή του εαυτού του. Ανέπτυξε αμυντικούς μηχανισμούς που το προστατεύουν από το “κακό” κομμάτι της ύπαρξης του. Αυτό το κομμάτι απειλεί με αφανισμό, με συμβολικό θάνατο κι άρα πρέπει να μείνει μακριά του.
Η ψυχαναλύτρια Nancy mac Williams που έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το θέμα, υποστηρίζει ότι το παιδί μεγαλώνοντας δημιουργεί έναν ψευδοεαυτό προκειμένου να γίνει αποδεκτό από τους γονείς του. Οι γονείς, κάποιες φορές, εργαλειοποιούν τα παιδιά τους για να τραφούν οι ίδιοι ψυχοσυναισθηματικά. Απαιτούν από αυτά επιτεύγματα για να αισθανθούν περήφανοι και τα αγαπούν μονάχα όταν τους ικανοποιούν. Αν τα παιδιά αποτυγχάνουν, τα απορρίπτουν και τα απαξιώνουν, ασκώντας άδικη και αυστηρή κριτική.
Βέβαια, άλλες φορές μπορεί οι γονείς να επαινούν το παιδί χωρίς μέτρο, για το καθετί που κάνει, ακόμα και για τα αυτονόητα. Πάλι πληγώνουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού, γιατί δεν του μαθαίνουν να ξεχωρίζει πότε τα καταφέρνει και πότε όχι. Όταν ο γονιός στέκεται με συνεχή έπαινο απέναντι στο παιδί, δεν το αφήνει να ζήσει την απαραίτητη ματαίωση του μεγαλώματος, με αποτέλεσμα να δημιουργεί έναν μικρό θεό. Ο μικρός θεός όμως όσο εξελίσσεται αντιλαμβάνεται μέσα του ότι δεν είναι τόσο θεός όσο οι γονείς του τον έκαναν να πιστεύει. Δεν το αντέχει! Θέλει να πιστεύει ότι είναι τέλειος! Ωστόσο, το κυνήγι της τελειότητας τον γεμίζει αγωνία κι ανασφάλεια, αλλά από την άλλη μόνο αυτό ξέρει να υποστηρίζει.
Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας – Instagram
Υπάρχουν έρευνες που συνδέουν τον ναρκισσισμό με την συχνή χρήση του instagram. Οι άνθρωποι με έντονη ναρκισσιστική δομή στο χαρακτήρα τους τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο το instagram για να προβληθούν και να ικανοποιήσουν την αυταρέσκεια και τον εγωισμό τους. Έχουν πολλούς ακόλουθους, ανεβάζουν συνέχεια φωτογραφίες τους, αλλάζουν συχνά τη φωτογραφία του προφίλ τους και καταναλώνουν πολύ χρόνο από τη μέρα τους στο συγκεκριμένο κοινωνικό δίκτυο.
Η κάμερα είναι στραμμένη στο εγώ τους προκειμένου να κατασκευαστεί μια άψογη και αξιοζήλευτη περσόνα. Η περσόνα σύμφωνα με τον Jung είναι το κοινωνικό πρόσωπο του ατόμου. Πρόκειται δηλαδή για ένα είδος μάσκας που κρύβει τις ατέλειες και τα ψεγάδια και βγάζει προς τα έξω μόνο αυτό που επιλέγεται. Καταλαβαίνουμε ότι η περσόνα απέχει χιλιόμετρα από την αληθινή εκδοχή των ανθρώπων και την πραγματική τους ζωή. Είναι ο “ψευδής” εαυτός που κουβαλάνε από μικρά παιδιά προκειμένου να τα αγαπούν οι γονείς τους.
Ναρκισσιστική διαταραχή και θεραπεία
Ο κόσμος του νάρκισσου είναι απίστευτα εύθραυστος. Μοιάζει εξωτερικά ως άνθρωπος σκληρός, επιτυχημένος, δυνατός και όμορφος. Φαίνεται ότι δεν έχει τίποτα και κανέναν ανάγκη, αλλά εσωτερικά το πληγωμένο του παιδί ουρλιάζει για αγάπη. Συνήθως, δεν συνδέεται σε βάθος με φίλους ή σύντροφο και αισθάνεται μεγάλη μοναξιά που δεν τολμάει να τη συνειδητοποιήσει.
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας σπανιότατα θα απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας. Αρνούνται τη διαταραχή τους και αμύνονται με επίθεση σε όποιον προσπαθήσει να τα πλησιάσει ψυχοσυναισθηματικά. Θεωρούν ότι δεν μπορεί κανένας να τα καταλάβει. Λειτουργούν με την περσόνα που όμως δεν εξαφανίζει τον πόνο και την θλίψη, απλώς τα κρύβει πολύ καλά. Μπορεί να καταφεύγουν σε εξαρτήσεις για να απαλύνουν τα σκοτάδια τους και να κατευνάσουν τον φόβο του θανάτου, συμβολικού ή ρεαλιστικού.
Ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας παλεύει με το οξύμωρο σχήμα της αλαζονείας που εμπεριέχει μια απέραντη αγωνία προσωπικής ανεπάρκειας. Στις περιπτώσεις που αυτή η διελκυστίνδα δυνάμεων φέρει πιο μπροστά τον ψυχικό πόνο, τη μοναξιά, την αγωνία και την θλίψη, ο πάσχων θα αναζητήσει βοήθεια. Τότε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ανθρωπιστικής – φαινομενολογικής – αναλυτικής φύσης είναι η κατάλληλη να τον πλαισιώσει. Απαιτείται μακροπρόθεσμη θεραπεία και ένας θεραπευτής που έχει το σθένος να διαχειριστεί τις προσκλήσεις του νάρκισσου. Να τον κερδίσει προκειμένου να καταφέρουν να δεσμευτούν μαζί στην αλλαγή των δυσλειτουργικών μοτίβων.