Ο πατέρας της ψυχανάλυσης, ο Φρόυντ, έχει ασχοληθεί διεξοδικά με την μελέτη και την ερμηνεία των ονείρων. Μάλιστα, χρησιμοποιούσε την περιγραφή του ονείρου από τον αναλυόμενο, μέσω της διαδικασίας του ελεύθερου συνειρμού, προκειμένου να τον βοηθήσει στη θεραπεία του. Υποστηρίζει λοιπόν ότι υπάρχει μια μέθοδος ερμηνείας του ονείρου. Με την εφαρμογή της, κάθε όνειρο αποκτά το δικό του νόημα που είναι μοναδικό για τον κάθε άνθρωπο.
Από τα αρχαία χρόνια, έχουμε αναφορές ότι το όνειρο και η ερμηνεία του απασχολούσε τους ανθρώπους. Όλοι οι λαοί είχαν μια προσέγγιση στο τι είναι το όνειρο και τι σημαίνει το περιεχόμενό του. Η λαϊκή παράδοση, μας προμηθεύει με λεξικά ονείρων και ονειροκρίτες. Πρόκειται για μια προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει τα όνειρα με έναν τρόπο καθολικό. Ωστόσο, ενώ το βίωμα του ονείρου είναι κοινό για όλους μας, το όνειρο αυτό καθεαυτό είναι ιδιαίτερα προσωπικό και ανεπανάληπτο για τον καθένα.
Το όνειρο είναι απόλυτα συνδεδεμένο με τον ύπνο.
Τι συμβαίνει όταν κοιμόμαστε;
Έχουμε δυο φάσεις ύπνου, που εναλλάσσονται μεταξύ τους σχηματίζοντας κύκλους. Είναι η φάση των «βραδέων κυμάτων» N.R.E.M (Non Rapid Eye Movement) δηλαδή ο λεγόμενος βαθύς ύπνος. η οποία διακόπτεται από τη φάση των ταχέων οφθαλμικών κινήσεων R.E.M. (Rapid Eye Movement). Έχει βρεθεί ότι ονειρευόμαστε στη φάση του ύπνου που παρατηρούνται οι γρήγορες κινήσεις των οφθαλμών (R.E.M.). Μάλιστα, στη φάση αυτή, το ανθρώπινο σώμα συμπεριφέρεται ως παράλυτο. Αυτό συμβαίνει ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος τραυματισμού του εαυτού μας ή των γύρω ατόμων.
Συνήθως, το περιεχόμενο του ονείρου μας φαίνεται δυσνόητο, σαν να είναι κάτι διαφορετικό, ίσως και ξένο από την άγρυπνη ζωή μας. Πολλές φορές, θυμίζει σενάριο ταινίας, στην οποία άλλοτε είμαστε πρωταγωνιστές, άλλοτε είμαστε θεατές. Ωστόσο, ό,τι κι αν παρουσιάζεται στο όνειρο, το σχετικό υλικό, είναι παρμένο από την πραγματικότητά μας και την ψυχική – πνευματική ζωή μας. Όσο παράξενη και αν είναι η σύνδεση των στοιχείων αυτού του υλικού, είναι αναμφισβήτητο ότι προέρχεται από τον αισθητό μας κόσμο, από τα βιώματά μας, εξωτερικά ή εσωτερικά.
Συχνά, δεν αναγνωρίζουμε το περιεχόμενο του ονείρου μας ως κομμάτι των γνώσεων ή των εμπειριών μας. Θεωρούμε ασαφή την πηγή του, με αποτέλεσμα να πιστεύουμε ότι το όνειρο διαθέτει μια αυτοτέλεια, ότι πρόκειται για έναν άλλον κόσμο. Τυγχάνει όμως, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να θυμηθούμε ένα παλιό βίωμά μας, που κάποτε ονειρευτήκαμε. Το γεγονός αυτό πιστοποιεί ότι στο όνειρό μας ανασύραμε από τη μνήμη μας κάτι που στο ξύπνιο μας δεν μπορούσαμε με τίποτα να θυμηθούμε.
Μια βασική πηγή άντλησης υλικού για την ονειρική διαδικασία είναι η παιδική ηλικία. Ωστόσο, το περιεχόμενο της ζωής κατά την παιδική ηλικία, αφενός δεν είναι εξολοκλήρου προσβάσιμο αφετέρου δεν χρησιμοποιείται κατά την άγρυπνη νοητική δραστηριότητα του ατόμου. Μια άλλη πηγή υλικού του ονείρου είναι οι πιο πρόσφατες μέρες της ζωής μας. Γενικά, όμως, πρέπει να επισημάνουμε ότι ως πρώτη ύλη για το σενάριο του ονείρου, επιλέγεται κάτι αδιάφορο ή ασήμαντο στην άγρυπνη ζωή. Στο σενάριο του ονείρου αυτό μεταμορφώνεται σε σημαντικό και αποκτά ξεχωριστό νόημα.
Ερμηνεία των ονείρων μέσα από τις πηγές τους:
Εξωτερική (αντικειμενική) αισθητήρια διέγερση. Όταν κοιμόμαστε, κλείνουμε τα μάτια μας και χάνουμε την επαφή με τον αισθητό κόσμο. Κάθε στιγμή όμως είναι πιθανό είτε να αφυπνιστούμε από ένα ισχυρό ερέθισμα είτε να το ανεχθούμε. Στη δεύτερη περίπτωση είναι σύνηθες να το εντάσσουμε στο όνειρό μας. Φυσικά, το ερέθισμα αυτό δεν είναι απαραίτητο να εμφανιστεί στο όνειρό μας με την πραγματική του μορφή. Για παράδειγμα, τέτοια εξωτερική διέγερση μπορεί να είναι ένας δυνατός θόρυβος, ένα έντονο φως, ένα αίσθημα κρύου ή ζέστης κλπ.
Εσωτερική (υποκειμενική) αισθητήρια διέγερση. Είναι λιγότερο αντιληπτός ο ρόλος των εσωτερικών διεγέρσεων των αισθητήριων οργάνων. Ωστόσο, έχει βρεθεί ότι τα ατομικά εσωτερικά ερεθίσματα επηρεάζουν το περιεχόμενο του ονείρου. Το όνειρο αποτελείται κυρίως από οπτικές εικόνες. Για παράδειγμα λοιπόν το πως θα ανταποκριθεί ο αμφιβληστροειδής του ματιού μας από την επίδραση του φωτός ενώ κοιμόμαστε, μπορεί να επηρεάσει τις εικόνες που θα στελεχώσουν το όνειρό μας. Επίσης, είναι πιο σαφές στον ονειρευόμενο που αποπειράται να κάνει ερμηνεία των ονείρων του, ότι το ονειρικό περιεχόμενο έχει επηρεαστεί από το αίσθημα της πείνας, της δίψας ή άλλων βιολογικών αναγκών του.
Εσωτερικό (οργανικό) σωματικό ερέθισμα. Τα όργανα του σώματος μας σε υγιή κατάσταση δεν μας δηλώνουν την ύπαρξή τους. Αντίθετα, σε κατάσταση ερεθισμού ή ασθένειας, αποτελούν πηγή ενόχλησης ή πόνου και αντανακλώνται στο όνειρο. Οι ήδη διαμορφωμένες διαταραχές και παθήσεις γίνονται πρόξενοι ονείρων. Για παράδειγμα, οι καρδιοπαθείς και οι πνευμονοπαθείς βλέπουν συχνά εφιάλτες ανακοπής ή ασφυξίας αντίστοιχα. Επιπλέον κάποιες φορές τα όνειρα μπορεί να έχουν διαγνωστικό χαρακτήρα. Είναι πιθανό δηλαδή να προειδοποιούν τον ονειρευόμενο ότι κάτι δεν πάει καλά με το σώμα του.
Ψυχικές πηγές. Δεν μπορούμε να διατυπώσουμε γενικούς κανόνες που να εξηγούν το ρόλο των ψυχικών διεργασιών στη διαμόρφωση του περιεχομένου των ονείρων. Μπορούμε ωστόσο να πούμε με βεβαιότητα ότι οι ψυχικές διεργασίες του ανθρώπου κατά τη διάρκεια του ξύπνιου καθρεφτίζονται στα όνειρά του, πχ το άγχος, το πένθος κλπ. Αυτό γίνεται είτε άμεσα είτε έμμεσα, με μεταμφιέσεις, συμβολισμούς κλπ. Μια διάκριση που γίνεται αφορά τα όνειρα νευρικών ερεθισμάτων και τα όνειρα συνειρμού. Τα όνειρα συνειρμού είναι αυτά που αποτελούνται από την αναπαραγωγή ήδη βιωμένων καταστάσεων.