Η επιλογή της θεματικής του παρόντος άρθρου βασίστηκε στη μεγάλη αύξηση των καταγγελιών για περιστατικά σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία, κατά τη χρονική περίοδο της καραντίνας. – Θα μιλήσουμε συγκεκριμένα για το κομμάτι της ενδοοικογενειακής βίας που αφορά την άσκηση βίας από τον σύντροφο/σύζυγο στην σύντροφο/σύζυγο. –
Τα στοιχεία από τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Προστασίας και Ισότητας των Φύλων αλλά και στοιχεία από παγκόσμιους οργανισμούς, είναι σαφή. Τα περισσότερα θύματα βίας, σε ποσοστό περίπου 60-70% ήταν γυναίκες, σύζυγοι ή σύντροφοι.
Ο υποχρεωτικός εγκλεισμός λόγω της πανδημίας, ανάγκασε τα ζευγάρια να περνούν πολύ περισσότερο χρόνο μαζί, στο σπίτι τους. Η καθημερινή τριβή έφερε στην επιφάνεια πιο άμεσα και πιο εύκολα, συμπεριφορές που περικλείουν βία. Σίγουρα όμως, μιλάμε για αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας στα σπίτια που ήδη υπήρχε η βία ως τρόπος επικοινωνίας.
Τι είναι η ενδοοικογενειακή βία;
Για να ορίσουμε την ενδοοικογενειακή βία, πρέπει να δούμε τα συστατικά της. Ως βία λοιπόν ορίζεται η οποιαδήποτε σωματική, σεξουαλική, λεκτική και ψυχοσυναισθηματική βία. Βία επίσης είναι η παραμέληση ή/και στέρηση δικαιωμάτων του ανθρώπου όπως και ο εξαναγκασμός του σε ακούσιες πράξεις, πχ εξαναγκασμός της γυναίκας σε συνουσία με τον σύντροφο ή με άλλους. Βία είναι είτε έχει συμβεί μια φορά είτε συμβαίνει επαναλαμβανόμενα. Ο όρος οικογένεια, αφορά τόσο την πυρηνική και την ευρύτερη οικογένεια, όσο και στενές σχέσεις στις οποίες τα μέλη δεν συνδέονται νομικά ή συγγενικά.
Η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται καταστρατήγηση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο με προεκτάσεις και συνέπειες σε ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Δεν πρόκειται για μια κατάσταση που αφορά μόνο το θύμα, δηλαδή τον άνθρωπο που δέχεται άμεσα τη βία – είναι προφανές ότι διαλύεται η σωματική και ψυχική του υγεία. Η ενδοοικογενειακή βία επηρεάζει το σύνολο της οικογένειας, ευνοεί τον κοινωνικό αποκλεισμό όλων των μελών της και επιβαρύνει οικονομικά το κράτος που οφείλει να μεριμνήσει για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Καμία θεωρία δεν μπορεί να ερμηνεύσει πλήρως την ενδοοικογενειακή βία. Οφείλουμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο σφαιρικά και συνθετικά, τόσο σε μικρο- όσο και σε μακρο- κλίμακα. Σαφώς, πρέπει να αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δράστη και του θύματος, ώστε να παρεμβαίνουμε σε ατομικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο αυτό! Πρέπει παράλληλα να διερευνήσουμε τις εξωγενείς παραμέτρους που ενισχύουν τη βία. Τις πολιτισμικές δομές, την κουλτούρα της βίας, τα αξιακά πρότυπα και συστήματα, τους ρόλους των δυο φύλων, το θεσμό του γάμου και εν γένει τον τρόπο που λειτουργούν οι σχέσεις εξουσίας σε κάθε επίπεδο.
Ο σκοτεινός αριθμός των περιστατικών βίας.
Στην Ελλάδα, η ενδοοικογενειακή βία δεν έχει μελετηθεί επιστημονικά όσο συστηματικά θα έπρεπε. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωση επαρκών δεδομένων. Η δυσκολία αυτή οφείλεται:
α. Στην έλλειψη στοιχείων από τις δομές όπου απευθύνονται οι κακοποιημένες γυναίκες.
β. Στην αποσιώπηση της κακοποίησης από τα ίδια τα θύματα.
γ. Στο γεγονός ότι παραδοσιακά ο εξουσιαστικός και ηγετικός ρόλος του άντρα μέσα στην οικογένεια, δεν αμφισβητείται κοινωνικά σχεδόν από κανέναν.
δ. Στην αποφυγή των κοινωνικών και νομικών υπηρεσιών να εμπλακούν δυναμικά σε ζητήματα ενδοοικογενειακής βίας, διότι θεωρούνται κατά κύριο λόγο, ιδιωτικά θέματα.
Γιατί τα θύματα δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται;
Πολλές φορές, αναρωτιέται κανείς τι συμβαίνει με αυτές τις γυναίκες που χρόνια υπομένουν τον βάναυσο σύντροφό τους και δεν μιλάνε. Δεν είναι μαζοχίστριες ούτε απολαμβάνουν τη βία. Συνήθως, οι γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας δεν μιλάνε εξαιτίας της τρομοκρατίας που δέχονται από το δράστη. «αν μιλήσεις θα σε σκοτώσω!», «όπου κι αν πας, θα σε βρω!» Ο φόβος υπό το καθεστώς τέτοιων απειλών είναι τεράστιος και δεν είναι σε θέση να τον διαχειριστούν, επομένως η λύση τους είναι να σιωπούν.
Άλλες γυναίκες δεν μπορούν να πιστέψουν ότι τους συμβαίνει αυτό που τους συμβαίνει. Δεν το αποδέχονται ή δεν το θεωρούν σοβαρό πρόβλημα. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν οι αντιλήψεις που αναφέρονται στην ευθύνη της γυναίκας για διατήρηση της ηρεμίας στο σπίτι. Αν δεν είναι ικανή να φροντίσει για την ισορροπία της οικογένειας και δεν συμμορφώνεται με τις επιταγές του ρόλου της, τότε μπορεί ο «απογοητευμένος» σύζυγος να γίνει βίαιος για να τη συνετίσει.
Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε τη μεγάλη επίδραση του οικονομικού παράγοντα και του τόπου διαμονής. Πώς να προβεί σε καταγγελία μια γυναίκα που δεν έχει δικά της χρήματα, που δεν έχει εργασία ή δικό της σπίτι;
Είναι σημαντικό λοιπόν να σκεφτόμαστε όλες τις παραπάνω παραμέτρους κι άλλες λιγότερο συχνά παρατηρούμενες, πριν κρίνουμε αυστηρά μια γυναίκα- θύμα που δεν αντιδράει. Ο ανθρώπινος ψυχισμός για να επιβιώσει σε μια πολύ δύσκολη συνθήκη ενεργοποιεί μηχανισμούς άμυνας. Έτσι, τα θύματα βίας, πολλές φορές, σκέφτονται ότι «ήταν μια κακιά στιγμή», δικαιολογώντας μέσα τους συμπεριφορές και πράξεις βίας εκ μέρους του συντρόφου τους. Απώτερος στόχος είναι να αντέξουν μέσα στη βίαιη σχέση.
Ο Κύκλος της Βίας.
Η βίαιη συμπεριφορά ενός άντρα προς τη σύντροφό του, διακρίνεται σε τρία στάδια, τα οποία αποτελούν τον «κύκλο της βίας» γιατί εμφανίζονται κυκλικά.
Η πρώτη φάση είναι η φάση της αύξησης της έντασης. Στην φάση αυτή, έχουμε την εμφάνιση μικροεπεισοδίων και μικροεντάσεων ανάμεσα στο ζευγάρι. Υπάρχει κακοποίηση μικρού ή μεσαίου επιπέδου. Εδώ είναι που η σύντροφος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι πιθανότατα κάπου παρακάτω θα επέλθει κλιμάκωση της βίας.
Η δεύτερη φάση είναι η φάση της έκρηξης. Στη φάση αυτή τα περιστατικά βίας ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Μια ακόμα και ασήμαντη αφορμή γίνεται ο πυροδοτικός μηχανισμός της μανίας του συντρόφου που ξεσπάει πάνω στη σύντροφό του. Η διάρκεια της έκρηξης μπορεί να είναι από 2 έως 24 ώρες. Είναι οι ώρες της καθεαυτής σωματικής ή/και σεξουαλικής βίας και οι ώρες της ψυχοσυναισθηματικής βίας που περιλαμβάνουν αγωνία και τρόμο για μια επόμενη έκρηξη. Επιπρόσθετα, οι ώρες αυτές περιλαμβάνουν απειλές, χαρακτηρισμούς, απόδοση ευθυνών και εξευτελισμό του θύματος.
Η τρίτη φάση είναι η φάση της μεταμέλειας – συγχώρεσης. Στη φάση αυτή, ο δράστης αναγνωρίζει την κακοποιητική του συμπεριφορά και προσπαθεί να εξιλεωθεί στα μάτια του θύματος. Είναι υπερβολικά τρυφερός, γλυκός, ευγενικός και εκφράζει μεγάλη αγάπη και στενοχώρια για τις πράξεις και τα λόγια του. Πρόκειται για μια εντελώς επιφανειακή μεταμέλεια. Δυστυχώς όμως, αποτελεί μια κάποια παρηγοριά για το θύμα. Ίσως είναι αυτή ακριβώς η φάση του κύκλου της βίας που εγκλωβίζει τις γυναίκες σε κακοποιητικές σχέσεις, διότι καλλιεργεί την ελπίδα της αλλαγής.
Η ενδοοικογενειακή βία δεν κάνει διακρίσεις.
Συνοψίζοντας, η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται αδιακρίτως σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα του πληθυσμού. Μπορεί να λάβει πολλές μορφές και περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα από βίαιες συμπεριφορές, ήπιες ως εγκληματικές. Αυτό που πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές στη γυναίκα που δέχεται κακοποίηση, οποιασδήποτε μορφής και συχνότητας, είναι ότι ο κακοποιητικός σύντροφος δεν πρόκειται να αλλάξει. Δεν φταίει η ίδια για την συμπεριφορά του κι ούτε μπορεί να τον βοηθήσει. Το μόνο που επιβάλλεται να κάνει είναι να απομακρυνθεί το συντομότερο από κοντά του. Οι απειλές και οι προσπάθειες να την κρατήσει, δεν είναι παρά μια ακόμα εκδήλωση της παθολογίας του δράστη.
Αν κάποια γυναίκα εκεί έξω διαβάζει αυτές τις γραμμές, ας κινητοποιηθεί κι ας μιλήσει! Δεν είναι μόνη. Μπορεί και οφείλει να σπάσει τη σιωπή και την ανοχή που δείχνει τόσο καιρό και να αναζητήσει την φροντίδα και την ανακούφιση που χρειάζεται.