Το άγχος υγείας είναι μια διαταραχή που ανήκει στη μεγάλη ομπρέλα των σωματόμορφων και των αγχωδών διαταραχών. Διαφέρει από τα ψυχοσωματικά συμπτώματα τα οποία είναι πραγματικά συμπτώματα ψυχογενούς προέλευσης. Στην καθημερινή μας ζωή είναι πιο κοινή η χρήση του όρου αρρωστοφοβία. Όταν λέμε ότι κάποιος πάσχει από αρρωστοφοβία εννοούμε ότι τον απασχολούν διαρκώς θέματα υγείας. Ανησυχεί συνέχεια ότι έχει κάτι σοβαρό ή ότι κάτι θα πάθει. (Το άγχος υγείας μπορεί να αφορά και σε αγαπημένα πρόσωπα και όχι στον ίδιο τον εαυτό μας). Συνήθως, δεν έχει απολύτως τίποτα, δεν έχει λάβει καμία ιατρική διάγνωση είτε δεν εμφανίζει κανένα σωματικό σύμπτωμα. Το άγχος υγείας συναντάται στον πληθυσμό σε ποσοστό που κυμαίνεται από 1-5% χωρίς διαφοροποίηση ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες.
Η εμπειρία του κορωνοιού
Μετά την εμπειρία της πανδημίας της COVID -19 οι άνθρωποι άρχισαν να αισθάνονται μεγαλύτερο φόβο και αγωνία γύρω από την υγεία τους. Αν σκεφτούμε ότι την περίοδο της καραντίνας ο μοναδικός στόχος μας ήταν να μην κολλήσουμε και μεταδώσουμε τον κορωνοιό, καταλαβαίνουμε ότι η σημασία και το άγχος υγείας και ασθένειας ανέβηκε πολύ ψηλά στη λίστα των ανησυχιών μας. Η προτεραιότητα μας ήταν να τηρούμε τα μέτρα προστασίας και έτσι αφήσαμε πίσω τις άλλες ανάγκες και επιθυμίες μας.
Ας θυμηθούμε ότι ο ασθενής με κορωνοιό ήταν στιγματισμένος και εξαιρετικά απειλητικός για το περιβάλλον του. Ετίθετο σε απομόνωση και η φροντίδα που μπορούσε να λάβει από τους οικείους τους για τα συμπτώματά του ήταν περιορισμένη. Ούτε οι άνθρωποι που νοσηλεύονταν δεν μπορούσαν να φροντιστούν από τους αγαπημένους τους. Ο κορωνοιός απαγόρευε κάθε ανθρώπινη επαφή. Το γεγονός αυτό επέφερε μια μετακίνηση στην αντίληψη της κοινωνίας γύρω από την προσέγγιση του ασθενούς και της αλληλεπίδρασης μαζί του. Δεν μπορεί να ξεχαστεί ότι όταν υπήρχε ένας άνθρωπος που έβηχε ή φταρνιζόταν κάπου κοντά μας, αυτόματα αισθανόμασταν άγχος! Πιστεύαμε ότι έχει κόβιντ και θα μας κολλήσει και τρέχαμε να απομακρυνθούμε!
Το άτομο που υποφέρει από αρρωστοφοβία ασχολείται εμμονικά με το σώμα του. Αναλύει τα ερεθίσματα που αυτό του στέλνει, προσπαθώντας να ελέγξει αν όλα λειτουργούν σωστά. Θεωρεί ότι έτσι θα ανακαλύψει τη σοβαρή ασθένεια από την οποία πάσχει και δεν έχει εκδηλωθεί ακόμα. Στην παραμικρή απόκλιση από το συνηθισμένο, στην ελάχιστη ενόχληση, το άγχος υγείας κορυφώνεται μέσα του. Με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώνεται η ήδη υπάρχουσα πεποίθησή του ότι πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια.
Υποχονδρίαση
Στην περίπτωση που η παραμικρή ενόχληση οδηγεί το άτομο άκριτα στη σιγουριά ότι πάσχει από σοβαρό πρόβλημα υγείας μιλάμε για υποχονδρίαση. Η υποχονδρίαση διαφέρει από τον γενικό όρο της αρρωστοφοβίας σε αυτό το σημείο της ελάχιστης ενόχλησης. Ο υποχόνδριος θα ανάγει κάθε μικρή ενόχληση σε τεράστιο πρόβλημα, σε μια ένδειξη ότι είναι ετοιμοθάνατος. Για παράδειγμα, ένας πόνος στο σώμα ακόμα και ο απλός πονοκέφαλος θα σημαίνει καρκίνος. Από την άλλη, το άτομο με αρρωστοφοβία πιστεύει ότι έχει μια σοβαρή ασθένεια ακόμα και χωρίς καμία ενόχληση.
Πάμε στον γιατρό προληπτικά ή επειδή έχουμε αρρωστοφοβία;
Είναι απόλυτα θεμιτό και απαραίτητο να μας ενδιαφέρει η υγεία μας και να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Να προσέχουμε τη διατροφή μας και να αποφεύγουμε τις βλαβερές συνήθειες. Να κάνουμε τις προληπτικές επισκέψεις στον γιατρό μας και να συμμορφωνόμαστε με τις οδηγίες του. Είναι επίσης αναμενόμενο να έχουμε άγχος υγείας για παράδειγμα όταν διαπιστωθεί σε εμάς ή στους οικείους μας ένα ύποπτο εύρημα εξετάσεων.
Το άγχος για πιθανή ασθένεια γίνεται ψυχολογικό ή/και ψυχιατρικό πρόβλημα όταν ξεφεύγει από τη φροντίδα και το νοιάξιμο για εμάς και τους δικούς μας και γίνεται εμμονή και βάσανο. Όταν το μόνο που μας απασχολεί είναι η υγεία και η ενδεχόμενη νόσος και το κυρίαρχο συναίσθημά είναι ο φόβος λόγω της διαστρεβλωμένης πεποίθησης ότι νοσούμε, τότε υποφέρουμε από το λεγόμενο άγχος υγείας.
Χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την αρρωστοφοβία
Το άτομο που πάσχει από αρρωστοφοβία μπορεί να πηγαίνει συνέχεια στον γιατρό για εξετάσεις. Μπορεί να καθησυχάζεται για λίγο όταν λαμβάνει τα αποτελέσματα πως όλα είναι καλά. Μπορεί όμως και να μην πηγαίνει καθόλου στον γιατρό, ούτε για τα χρήσιμα τσεκάπ εξαιτίας του φόβου ότι ο γιατρός “θα του βρει” κάτι πολύ κακό. Επίσης μπορεί να διαβάζει στο Ίντερνετ πολλά ιατρικά σάιτ και φόρουμ και να ταυτίζεται με ιστορίες που διαβάζει. Επιπρόσθετα, μπορεί να συζητάει μόνο θέματα που αφορούν ασθένειες και συμπτώματα. Ωστόσο, μπορεί και να μη θέλει ή να μην αντέχει να ακούει το οτιδήποτε σχετίζεται με ιατρικά ζητήματα γιατί του προκαλεί μεγάλη αναστάτωση.
Επιπρόσθετα ο άνθρωπος με άγχος υγείας μπορεί να ελέγχει καθημερινά και εξονυχιστικά το σώμα του, εσωτερικά και εξωτερικά, για πιθανές ενδείξεις δυσλειτουργίας. Επιπλέον, να ζητάει από τους γύρω του να επιβεβαιώσουν ότι δεν υπάρχει τίποτα, γιατί ο ίδιος δεν πιστεύει τον εαυτό του. Συνήθως, υπάρχει στο νου του ένα κατασκευασμένο σενάριο καταστροφικής εξέλιξης που τίποτα δεν μπορεί να το δαμάσει. Μάλιστα είναι πιθανό να θεωρεί ότι ο γιατρός που τον εξέτασε έκανε λάθος ή παραλείψεις. Μπορεί να θεωρεί ότι του λέει ψέματα για να μην τον στενοχωρήσει ή ότι όλοι είναι συνεννοημένοι σε μια σκευωρία ψεύδους προκειμένου να μην τον ανησυχήσουν.
Αίτια αρρωστοφοβίας
- Κακοποίηση στην παιδική ηλικία
- Αυταρχική διαπαιδαγώγηση, υπερβολική αυστηρότητα από τους γονείς
- Ψυχαναγκαστικός ή νοσοφοβικός γονέας
- Υπερπροστατευτικότητα
- Τραυματικά γεγονότα στην παιδική ηλικία (κι όχι μόνο)
- Ασθένεια αγαπημένου προσώπου ή/και του εαυτού μας
- Θάνατος αγαπημένου προσώπου
- Αναστάτωση λόγω μεταβατικών φάσεων ζωής (πχ διαζύγιο, απόλυση, προσαρμογή σε νέο περιβάλλον, κτλ)
- Υπαρξιακός φόβος θανάτου
Το άτομο με άγχος υγείας πρέπει να επισκεφθεί έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Η παραδοχή του προβλήματος και μια μικρή απόσταση από τον φόβο που το κατακλύζει είναι το πρώτο βήμα. Το επόμενο βήμα είναι οπωσδήποτε η ψυχοθεραπεία. Ίσως ορισμένες φορές χρειάζεται ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και τον βαθμό έκπτωσης της λειτουργικότητας του ατόμου.