Η αποπροσωποποίηση εντάσσεται στη μεγάλη κατηγορία των αποσυνδετικών διαταραχών. Οι αποσυνδετικές διαταραχές επηρεάζουν τις αντιληπτικές ικανότητες του ατόμου, τη μνήμη, την αίσθηση ταυτότητας και την επαφή του με το περιβάλλον. Η αποπροσωποποίηση συγκεκριμένα αφορά στην μεταβολή της αντίληψης του ανθρώπου για τον εαυτό του.
Όλοι μας, κάποια στιγμή, στη ζωή μας, έχουμε βιώσει αποσυνδεδεμένοι από το περιβάλλον μας, χαμένοι στον κόσμο μας, πχ. σε περίπτωση έλλειψης ύπνου ή/και έντονης κόπωσης, ως παρενέργεια φαρμάκων ή χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών, σε περίπτωση μεγάλης ταραχής, τραύματος, σοκ. Η αποπροσωποποίηση συνιστά διαταραχή όταν συμβαίνει επαναλαμβανόμενα και προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία στον ασθενή και δυσλειτουργία στις καθημερινές του δραστηριότητες.
Η διαταραχή της αποπροσωποποίησης συναντάται το ίδιο σε άνδρες και γυναίκες, σε ποσοστό της τάξης του 2%. Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι τα 16 χρόνια, αλλά έχει παρατηρηθεί απαρχή της στην πρώιμη και μέση παιδική ηλικία. Όσο μεγαλώνουμε η εμφάνιση της φθίνει και πολύ σπάνια ξεκινάει μετά τα 40 έτη. Επίσης, μπορεί να έχουμε αποπροσωποποίηση ως σύμπτωμα σε άλλες παθήσεις όπως για παράδειγμα η επιληψία.
Αποπροσωποποίηση – Επεισόδιο
Η αποπροσωποποίηση συμβαίνει απότομα ως επεισόδιο και διαταράσσει τη σχέση του ατόμου με την ύπαρξή του. Το καθιστά παρατηρητή του εαυτού του, χωρίς πρόσβαση στο συναίσθημα και τις λειτουργίες του. Μοιάζει να αιωρείται πάνω από το σώμα του, να είναι κάποιος άλλος που κοιτάζει από ψηλά ή από μακριά τον εαυτό του να πράττει και να υπάρχει. Συνεπώς, το άτομο βιώνει μια αποξένωση από το εγώ του, λες κι είναι ένας άλλος, αλλά δεν ξέρει ποιος είναι.
Πολλοί περιγράφουν την εμπειρία τους ως όνειρο χωρίς να κοιμούνται. Αναφέρονται σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σωματικό και ψυχικό μούδιασμα. Δεν μπορούν να ελέγξουν τα λόγια τους και οι πράξεις τους συμβαίνουν μηχανικά, λες κι είναι ρομπότ. Επιπλέον, δεν έχουν μνήμη και συναισθήματα σε σχέση με το παρελθόν και δεν αισθάνονται φυσικές ανάγκες όπως πείνα, δίψα, σεξουαλική διέγερση κλπ.
Χαρακτηριστικά
Το επεισόδιο της αποπροσωποποίησης συνήθως δεν διαρκεί πολύ. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο προσγειώνεται στο σώμα του το ίδιο ξαφνικά με το πώς συνέβη η απότομη αλλαγή της αντίληψης του εαυτού του. Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως παράξενη αίσθηση και πολλές φορές θυμίζει ψύχωση, ωστόσο η λογική παραμένει αναλλοίωτη και ο άνθρωπος έχει ξεκάθαρη συνειδητότητα γι’ αυτό που έζησε. Επειδή διατηρεί την ενημερότητα του, το θεωρεί αλλόκοτο και φοβάται ότι χάνει το μυαλό του.
Πρέπει να σημειώσουμε όμως ότι μπορεί ένα επεισόδιο αποπροσωποποίησης να διαρκέσει ώρες, ημέρες ως και μήνες. Για μια μικρή μερίδα ανθρώπων, η αποπροσωποποίηση γίνεται χρόνια διαταραχή που άλλοτε βελτιώνεται κι άλλοτε επιδεινώνεται. Τα συμπτώματα αποκτούν εμμονικό χαρακτήρα και το άτομο αναγκάζεται να ελέγχει κάθε του ενέργεια και σκέψη για να διαπιστώσει ότι τα αντιλαμβάνεται σωστά.
Επιβαρυντικοί παράγοντες για την αποπροσωποποίηση είναι οι ακόλουθοι:
- Παιδική κακοποίηση (σωματική/σεξουαλική)
- Παιδική παραμέληση
- Ενδοοικογενειακή βία (το παιδί παρακολουθεί ή συμμετέχει σε σκηνές βίας μέσα στην οικογένεια)
- Ξαφνική απώλεια αγαπημένου προσώπου
- Χρήση ναρκωτικών ουσιών
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή με ή χωρίς κρίση πανικού
- Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή
αποπραγματοποίηση
Η αποπροσωποποίηση μοιάζει με την αποπραγματοποίηση ως προς τον αποσυνδετικό τους χαρακτήρα. Παρ’όλα αυτά η αποπραγματοποίηση αφορά στη διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας, του περιβάλλοντος χώρου και των καταστάσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, το άτομο είναι σε πλήρη επαφή με τον εαυτό του αλλά νομίζει ότι όλα γύρω του είναι ψεύτικα, σαν σκηνές από ταινία ή όνειρο. Έχει θα λέγαμε μια αίσθηση ότι οι συνάνθρωποι του και ο κόσμος λειτουργούν εντελώς ανεξάρτητα από το ίδιο και δεν έχει καμία σχέση ή επιρροή με κανέναν και τίποτα. Συχνά, οι δυο διαταραχές συνυπάρχουν και εναλλάσσονται.
Η αντιμετώπιση της αποπροσωποποίησης δεν είναι άμεση και γραμμική. Κατά συνέπεια, απαιτεί προσπάθεια από τη συμμαχία θεραπευτή και θεραπευόμενου προκειμένου να μπορέσουν να ξεκαθαρίσουν το υπόβαθρο της διαταραχής. Είναι σημαντικό πρώτα να επεξεργαστούν και να επιλύσουν ικανοποιητικά τα άγχη του θεραπευόμενου σχετικά με την αποπροσωποποίηση αυτή καθ’ αυτή. Στη συνέχεια, μπορούν να προχωρήσουν σε πιο βαθιά ζητήματα που τον απασχολούν, του παρόντος ή του παρελθόντος.