Στο άρθρο αυτό, θα μιλήσουμε για το στίγμα που κουβαλούν οι άνθρωποι με ψυχική ασθένεια, είτε φέρουν διάγνωση ψυχικής νόσου είτε όχι. Το στίγμα απέναντι στην ψυχική ασθένεια καλλιεργείται από το φόβο, την άγνοια, τις προκαταλήψεις και την αδυναμία αποδοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας του άλλου. Ωστόσο, πρέπει να δούμε πως ξεκινάει όλο αυτό.
Οι άνθρωποι έχοντας την ανάγκη να κατανοήσουμε και να ελέγξουμε το περιβάλλον μας, αξιολογούμε καταστάσεις και συμπεριφορές, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε σε ερμηνείες και χαρακτηρισμούς. Πολλές φορές λέμε “αυτός είναι τρελός” για να ορίσουμε ένα άτομο με παράξενους τρόπους επικοινωνίας ή λέμε “αυτός είναι καταθλιπτικός” για να ορίσουμε κάποιον που δείχνει στενοχωρημένος πιο συχνά από όσο επιτρέπει το δικό μας κριτήριο. Ενίοτε, χωρίς κακές προθέσεις, βάζουμε ταμπέλες και συμπυκνώνουμε σε έναν χαρακτηρισμό πολλά νοήματα. Με τον τρόπο αυτό, απλοποιούμε μια συνθήκη, έναν άνθρωπο και μια προσωπικότητα για να μας μοιάζουν πιο κατανοητά.
Ταμπέλες και στίγμα
Συνηθίζουμε να ομαδοποιούμε συμπεριφορές των συνανθρώπων μας που είτε μας ενοχλούν είτε τις θεωρούμε άκαιρες, δυσνόητες, περίεργες, επιθετικές και δυσάρεστες, σε μια ταμπέλα – ομπρέλα, την “ψυχική ασθένεια”. Ο σχιζοφρενής, ο τρελός, ο προβληματικός, ο ψυχικά άρρωστος είναι κάποιος που δημιουργεί προβλήματα στο περιβάλλον του και η κοινωνία δεν τον αποδέχεται. Έτσι, κουβαλάει πάνω του, το στίγμα της ιδιαιτερότητας του ψυχισμού του.
Σωματική και ψυχική ασθένεια
Το κοινωνικό σύνολο δεν αντιμετωπίζει τον ψυχικά ασθενή όπως τον ασθενή από μία σωματική νόσο. Αυτόν που είναι σωματικά άρρωστος, τον αντιλαμβανόμαστε ως έναν ευάλωτο άνθρωπο που θέλει φροντίδα και σεβασμό.Τον ψυχικά ασθενή όμως η κοινωνία τον αντιμετωπίζει – όπως λέει ο τζόκερ στην ομώνυμη ταινία – σαν να μπορούσε να είναι ψυχικά υγιής και δεν το επιλέγει να είναι! Ο άνθρωπος με ζητήματα σωματικής υγείας δεν φταίει που νοσεί. Στο συλλογικό υποσυνείδητο, ο ψυχικά ασθενής επιλέγει να έχει πρόβλημα. Είναι ο ίδιος υπαίτιος για το πρόβλημά του και τον εξορίζουμε από την κοινωνία ως παράσιτο.
“Όλα είναι στο μυαλό σου”
Υπάρχει η αντίληψη πως αν το θέλουμε πολύ, μπορούμε να ξεπεράσουμε τα πάντα. Άλλωστε κυκλοφορεί κατά κόρον η έκφραση “όλα είναι στο μυαλό σου”. Αφήνει έναν υπαινιγμό πως υπάρχει η δυνατότητα να ελεγχθεί η σκέψη και το μυαλό, απλώς δεν το επιλέγουμε. Με ένα μαγικό τρόπο, αν το θέλουμε, μπορούμε να εξαφανίσουμε την ψυχική νόσο. Πολλές φορές, ακόμα και οι επισκέψεις σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας αποτελούν αντικείμενο χλευασμού και στίγματος. Θεωρούνται αδυναμία κι υπερβολή ή/και προσπάθεια να τραβήξει κάποιος την προσοχή, επειδή δεν νιώθει καλά μέσα του.
Στίγμα και ΜΜΕ
Επιπλέον, η κυρίαρχη κουλτούρα κι η παραπληροφόρηση που αναπαράγουν τα ΜΜΕ και τα social media, με αστραπιαία ταχύτητα, χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο που δεν ταιριάζει με την mainstream προβαλλόμενη εικόνα τους, ως απόκληρο της κοινωνίας. Συνεπώς, τον καταδικάζουν a priori στην απομόνωση και την περιθωριοποίηση, προκειμένου να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα και η υγεία του συστήματος. Άλλωστε, γνωρίζουμε και από τη θεωρία των συστημάτων, πως οτιδήποτε δεν μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα σύστημα, αργά ή γρήγορα, το σύστημα θα το αποβάλλει.
Ανάμεσα σε όλα αυτά, δεν πρέπει να παραλείψουμε την παράμετρο του φόβου απέναντι στην ψυχική ασθένεια. Ο φόβος που τρέφεται από την ημιμάθεια γιγαντώνει το στίγμα. Είναι πολύ συνηθισμένο, στην πληροφορία για ένα περιστατικό βίας ή στυγερού εγκλήματος, αυτόματα να τίθεται η ερώτηση “είχε κάποιο πρόβλημα ο δράστης;”. Δηλαδή, ταυτίζουμε τον ψυχικά ασθενή με τον βίαιο, επιθετικό κι επικίνδυνο άνθρωπο. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι ψυχικά ασθενείς είναι ως επί το πλείστον θύματα παρά θύτες. Είναι θύματα bullying, βίας, απάτης, ρατσισμού και κοινωνικού αποκλεισμού και παράλληλα, είναι θύματα και της ίδιας της ασθένειάς τους. Πολλές φορές, δεν την ελέγχουν καθόλου κι άλλοτε κινδυνεύουν από αυτήν.
Κλείνοντας, έχει νόημα να τονίσουμε πως είναι σημαντικό να ξεχωρίζουμε τους ανθρώπους από τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές τους. Ο άνθρωπος είναι μια σύνθεση πολλών κομματιών και δεν μπορούμε να τα “τσουβαλιάζουμε” κάτω από το στίγμα. Είναι ένα ψηφιδωτό, που ακόμα κι αν κάποιες ψηφίδες λείπουν ή είναι τσαλακωμένες, δεν χαλάει η εικόνα. Ας σταματήσουμε να λέμε ο “τρελός”, ο “σχιζοφρενής” και άλλες λέξεις που στιγματίζουν, γιατί ο άνθρωπος δεν είναι η ασθένεια του. Ο άνθρωπος είναι η ολότητα κι όχι τα αποσπάσματα αυτής.
Το Στίγμα Σαν Ετικέτα
Η ετικέτα είναι μια κοινωνική κατασκευή που εσωτερικεύει ο άνθρωπος. Δεν εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του, αντιθέτως καθορίζεται από τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις. Τα στερεότυπα είναι άκριτες, κλισέ αντιλήψεις που περιέχουν αρνητική κρίση και καταλήγουν σε αβάσιμες γενικεύσεις. Η προκατάληψη αφορά στην αρνητική ερμηνεία και στα αρνητικά συναισθήματα που προκύπτουν από τα στερεότυπα. Η αρνητική συμπεριφορά που προκύπτει από την προκατάληψη είναι η διάκριση που επιφέρει το στίγμα.
Συνεπώς, ας συνειδητοποιήσουμε όλοι βαθιά μέσα μας πως “ρατσισμός είναι να μισείς κάτι που τυχαία δεν είσαι”!