Έχουν γραφτεί πολλά από τους κριτικούς για την ταινία Joker. Ομοίως έχει συζητηθεί πολύ, τόσο από το κοινό, όσο κι από τους ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας. Στο παρόν άρθρο, παρατίθενται κάποιοι προσωπικοί προβληματισμοί που προέκυψαν μετά τη θέαση της ταινίας.
Τα σκουπίδια
Υπάρχει μια σκηνή που ο πρωταγωνιστής, είναι χτυπημένος (τον χτύπησαν επειδή είναι διαφορετικός κι εύκολο θύμα) και έχει πέσει στα σκουπίδια. Πρόκειται για έναν συμβολισμό που αφορά τη ματιά της κοινωνίας απέναντι στους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια. Κατά κύριο λόγο, τους αντιμετωπίζει λες κι είναι σκουπίδια. Δεν την αντιπροσωπεύουν όπως θα έπρεπε, είναι τα απόβλητά της. Το ίδιο ισχύει, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο για το σύνολο των ανθρώπων που είναι διαφορετικοί από το «νορμάλ» κοινωνικό πρότυπο.
Δομές ψυχικής υγείας
Η δομή ψυχικής υγείας που επισκέπτεται ο πρωταγωνιστής μας και λαμβάνει μια υποτυπώδη υποστήριξη, εντελώς αναπάντεχα, βάζει λουκέτο. Αφήνει στο δρόμο εργαζομένους ( το σχολιάζει εύστοχα η κυρία της κοινωνικής εργασίας ότι μένει άνεργη) και ασθενείς. Δεν ενδιαφέρεται κανένας για την αποσταθεροποίηση που εμπεριέχει η ανακοίνωση της διακοπής της θεραπείας. Δεν υπάρχει προτεινόμενη εναλλακτική λύση ούτε καν στοιχειώδης φροντίδα για το τι θα απογίνουν αυτά τα άτομα.
Κληρονομικότητα και περιβάλλον
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, ο Άρθουρ, μένει σε ένα διαμέρισμα μαζί με τη μητέρα του, της οποίας έχει αναλάβει αποκλειστικά τη φροντίδα. Παρατηρούμε ότι η μητέρα του είναι αρκετά ιδιόρρυθμη ως ψυχωτική. Έχει επιβάλει με τον τρόπο της, στο γιο της, να είναι μονίμως γελαστός. Ενώ θεωρούμε λοιπόν ότι η ψυχική ασθένεια του πρωταγωνιστή είναι κληρονομική, πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε ότι ο Άρθουρ είναι υιοθετημένος.
Η ταινία σπάει το στερεότυπο της κληρονομικότητας της ψυχικής νόσου και παρουσιάζει ξεκάθαρα την καθοριστική επιρροή του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του ψυχισμού. Ένας άνθρωπος χωρίς καμία προδιάθεση μπορεί να εμφανίσει ψύχωση, αν βρεθεί και μεγαλώσει σε ψυχωτικό περιβάλλον.
Περιθωριοποίηση και ανέχεια
Ο ήρωας της ταινίας αντιπροσωπεύει μια μερίδα ανθρώπων που ζουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Δέχεται τον εξευτελισμό, την απόρριψη και την απομόνωση. Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι βίαιος, το ίδιο και η οικονομική δυστοκία που δεν επιτρέπει την πρόσβαση σε βοήθεια και η βία γεννά βία.
Ο Joker είναι μηδενιστής, δεν τον ενδιαφέρει η επανάσταση ούτε κουβαλάει ιδεολογικές κατευθύνσεις. Είναι ένας περιθωριοποιημένος, άρρωστος άνθρωπος που «διαχειρίζεται» τον σπαραγμό του γελώντας ασταμάτητα. Άλλωστε, αυτή είναι η πάθησή του, ένα ασύνδετο γέλιο μέχρι πνιγμού, μπροστά σε μια κατάσταση που προκαλεί δυσφορία. Ο Joker είναι μια καρικατούρα πόνου που προκαλεί στον εαυτό του ακόμα περισσότερο πόνο.
Γελάει με τα χάλια του κι αναρωτιέται αν η τρέλα είναι δική του ή αν οι γύρω του είναι όλοι τρελοί. Ίσως, η κανονικότητα που επικρατεί γύρω του να είναι ανυπόφορη για εκείνους που δεν αισθάνονται τόσο κανονικοί. Έτσι κι αλλιώς, η κανονικότητα δεν επιτρέπει εξαιρέσεις, σιχαίνεται τις αιρετικές προσεγγίσεις και καταδικάζει συλλήβδην κι άκριτα οτιδήποτε την απειλεί.
Ψυχοπάθεια και εγκληματικότητα
Ένας προβληματισμός που τίθεται έντονα όσο ξεδιπλώνεται η πλοκή της ταινίας αφορά στο αν ο ψυχοπαθής είναι βίαιος και εγκληματικός. Η απάντηση είναι όχι! Η εγκληματικότητα και η ψυχοπάθεια δεν έχουν γραμμική συσχέτιση. Αυτό δυστυχώς δεν είναι ξεκάθαρο στην ταινία. Παρ’ όλα αυτά, για να φτάσει κανείς στο έγκλημα οφείλει να ξεπεράσει αναστολές και να φτάσει σε υπερβατική ψυχική κατάσταση. Στην κατάσταση αυτή, εξουδετερώνονται οι κοινωνικοί κανόνες και το άτομο νομιμοποιείται μέσα του για την εγκληματική πράξη.
Η διαφορά ανάμεσα στο φόνο ενός ψυχοπαθούς κι ενός -ας πούμε- ψυχικά ισορροπημένου ατόμου αφορά στο εξής : στην περίπτωση του ψυχοπαθούς, ο δράστης συνήθως έχει συγγενική σχέση με το θύμα του, πιάνεται από μια φαινομενικά ασήμαντη αφορμή και σκοτώνει. Έπειτα είναι εντελώς απαθής και αδιάφορος. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή κατά την οποία ο γιος (Joker) σκοτώνει τη μητέρα του που τον κακοποιεί από παιδί κι έπειτα χορεύει τον καθαρτήριο χορό.
Τέλος, το πιο συνταρακτικό μήνυμα αυτής της ταινίας, αφορά στην άρνησή μας ως κοινωνία να δεχτούμε την ψυχική ασθένεια όπως όλες τις σωματικές ασθένειες. Υπάρχει μέσα μας η πεποίθηση, λιγότερο ή περισσότερο, ότι ο ψυχικά ασθενής φταίει για την κατάστασή του. Είναι εντελώς υπεύθυνος για την ασθένειά του και θα μπορούσε να είχε κάνει κάτι διαφορετικό.
«The worst part about having a mental illness is people expect you to behave as if you don’t»
(Το χειρότερο για κάποιον που πάσχει από ψυχική ασθένεια, είναι η απαίτηση του κόσμου να συμπεριφέρεται λες και δεν πάσχει.)